غن هیدرولیک بهره می‌برند می‌توان به بیل‌های مکانیکی، ترمزهای هیدرولیکی، سیستم فرمان و همچنین سیستم انتقال قدرت خودرو اشاره کرد. سیستم‌های هیدرولیکی که در بالا به آنها اشاره شد، زمانی بهترین کارایی را خواهند داشت که تراکم‌پذیری روغن هیدرولیک در آنها برابر با صفر باشد.
سیستم‌های هیدرولیکی به هنگام کار، گرمای بسیار زیادی تولید میکنند که این گرمای تولیدی در برخی موارد به دلیل کارکرد موتورها و پمپ‌ها اتفاق می‌افتد. اگر این گرمای تولیدی به شکل مناسبی از این قطعات خارج نشود، در طول زمان سبب خرابی کاسه‌نمدها و قطعات داخلی یک سیستم هیدرولیکی خواهند شد. به همین دلیل، زمانی که روغن به طور مجدد به مخزن خود بازمی‌گردد، از میان مسیری عبور می‌کند تا دمای آن کاهش پیدا کند. به عکس، سیال هیدرولیک می‌تواند در زمان «شروع مجدد سرد» (Cold Start)، گرمای لازم را برای سیستم به همراه داشته باشد.
نحوه عملکرد سیستم فرمان هیدرولیک خودرو
در تصویر زیر می‌توانید شکل کلی سیستم فرمان هیدرولیک خودرو را مشاهده کنید. در این سیستم، نیروی هیدرولیکی برای افزایش قدرت به سیستم وارد می‌شود و در نهایت، چرخاندن فرمان را ساده می‌کند. این نیروی هیدرولیکی به کمک اجزای تصویر زیر تامین می‌شوند. در نهایت، از یک مکانیسم کوپلینگ برای کوپل کردن سیستم هیدرولیک با دنده‌های سیستم فرمان استفاده می‌شود.
علت روغن ریزی فرمان هیدرولیک چیست؟
با توجه به اینکه فرمان هیدرولیک خودرو از سیستم پرفشار برای تامین قدرت هیدرولیکی بهره می‌برد، خرابی هریک از آب‌بندها اعم از اورینگ‌های داخلی یا کاسه‌نمدها می‌تواند سبب روغن‌ریزی شود. استفاده از روغن‌های نامناسب، رانندگی در محیط‌های آلوده و عدم تعویض به موقع روغن هیدرولیک، سبب خوردگی این قطعات الاستومری و پلیمری و در نهایت، روغن‌ریزی خواهد شد.
با توجه به پرکاربرد بودن روانکارها در زندگی روزمره و اهمیت شناخت آنها، «فرادرس» اقدام به انتشار فیلم آموزش آشنایی با روانکارها و روغن های صنعتی کرده که لینک آن در ادامه آورده شده است.
آیا تمامی روغن های هیدرولیک یکسان هستند؟
تصور اشتباهی که وجود دارد این است که تمامی روغن‌های هیدرولیک فرمان یکسان هستند و در بسیاری از موارد، فروشندگان، یک نوع روغن را برای تمامی خودروها توصیه میکنند. برخی خودروها از روغن‌های مخصوص گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission Fluid | ATF) همچون «مرکان» (MERCON) و «دکسران» (DEXRON) استفاده میکنند. برخی از خودروهای دیگر نیز از نوع خاصی روغن پایه سنتزی بهره می‌گیرند. روغن‌های سنتزی این ویژگی را دارند تا در دمای پایین، عملکرد مناسبی داشته باشند.
آیا نیازی به تعویض روغن هیدرولیک وجود دارد؟
روغن هیدرولیک سبب چرخش راحت‌تر فرمان خودرو می‌شود اما وظایف دیگری را نیز بر عهده دارد که از جمله آنها باید به خواص روانکاری و ضد خوردگی آن اشاره کرد. با گذشت زمان، به مرور این خواص کاهش پیدا میکنند و همچنین، رسوبات و آلودگی‌ها نیز به مرور در بخش‌های اصلی مانند پینیون و کاسه‌نمد آن جمع می‌شوند. بنابراین، باید در دوره‌های زمانی مشخصی، این روغن را تعویض کرد.
اما سوال اصلی این‌جاست که چه موقع باید روغن هیدرولیک را تعویض کرد. جواب این سوال در دفترچه راهنمای خودرو وجود دارد. البته در بسیاری از دفترچه‌های راهنمای خودرو اشاره‌ای به این موضوع نشده است به همین دلیل زمانی به عنوان یک قانون سرانگشتی، زمانی که رنگ روغن هیدرولیک تیره یا مشکی بود یا هر ۸۰ هزار کیلومتر، باید این روغن را تعویض کرد. علاوه بر این، اگر صداهایی از پمپ هیدرولیک شنیده می‌شد باید نسبت به تعویض روغن و هواگیری مدار اقدام کرد. در انتهای متن، اطلاعات دقیق‌تری در این رابطه ارائه خواهد شد.
از کجا بفهمیم که باید روغن هیدرولیک را عوض کنیم؟
اگر به هنگام چرخاندن فرمان، صدای زوزه شنیده شد به معنای کاهش سطح روغن هیدرولیک است. در حقیقت، صدای زوزه و روغن کثیف هر دو بیانگر این هستند که روغن باید در اولین زمان تعویض شود. اگر سطح روغن پایین باشد به این معنی است که در جایی از سیستم، نشتی روغن وجود دارد.
چه روغن هایی جایگزین روغن هیدرولیک هستند؟
در حالت کلی هیچ روغنی را نمی‌توان به عنوان جایگزین روغن هیدرولیک مورد استفاده قرار داد چراکه هر یک از روغنها مواد افزودنی و ضدخوردگی مخصوص به خود را دارند و استفاده هریک به جای دیگری می‌تواند سبب از بین رفتن قطعات و کاسه‌نمدها در سیستم هیدرولیک خودرو شود. البته برخی از شرکت‌های خودروسازی از روغن گیربکس‌های اتوماتیک (ATF) به عنوان روغن هیدرولیک نیز استفاده میکنند.
روغن ATF در سیستم فرمان هیدرولیک به چه معناست؟
بسیاری از خودروهایی که بین سال‌های ۱۹۸۰-۲۰۰۰ تولید شدند می‌توانند از روغن‌های ATF به عنوان جایگزین روغن هیدرولیک استفاده کنند. به طور معمول، این روغنها رنگی کهربایی، قرمز یا سبز دارند تا بتوان آنها را از روغن موتور تشخیص داد.
روغن نوع دکسران DEXRON II یا DEXRON III به چه معناست؟
دکسران نام تجاری گروهی از روغن‌های ATF تولیدی شرکت جنرال‌موتورز بود. سایر روغن‌های ATF که تحت لیسانس جنرال‌موتورز تولید می‌شوند نیز می‌توانند از عبارت دکسران استفاده کنند و بعد از نام DEXRON، حروف مختلفی مانند حروف «B» تا «J» قرار می‌گیرد. اگر این حروف وجود نداشته باشند به این معناست که این روغنها تحت لیسانس جنرال‌موتورز تولید نشده‌اند. به این سیالات همچنین حروف یونانی اختصاص داده شده است تا ترتیب تولید و استانداردهای عرضه شده، مشخص باشند.
هریک از روغن‌های دکسران طی سال‌های مختلفی به تولید رسیده‌اند و به مرور عملکرد و خاصیت‌های ضدخوردگی هریک بهتر شد. برای استفاده از این روغنها باید به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کرد اما به طور معمول، روغن‌هایی با استاندارد بالاتر را می‌توان جایگزین روغن‌های قبلی کرد. به طور مثال می‌توان از روغن دکسران III به جای دکسران II استفاده کرد.
روغن MERCON چیست؟
روغن مرکان نیز از جمله روغن‌های ATF تولید شده توسط شرکت فورد است که می‌توان به عنوان جایگزین روغن هیدرولیک از آن استفاده کرد. البته مبنای اصلی انتخاب باید دفترچه راهنمای خودرو باشد.
چطور روغن هیدرولیک را تعویض کنیم؟
روغن هیدرولیک را به دو صورت می‌توان تعویض کرد. در روش اول که روش ساده‌تری است، روغن به طور کامل از مدار تخلیه نمی‌شود بلکه طی دفعات مختلف، روغن کهنه از مخزن بالایی خارج و روغن جدید به آن اضافه می‌شود تا طی چند مرحله، روغن هیدرولیک تعویض شود. در روش دوم، روغن هیدرولیک به طور کامل از پایین تخلیه و روغن جدید از بالا اضافه می‌شود و این کار تا زمان تخلیه کامل روغن قدیمی ادامه می‌یابد. در ادامه به شکل تصویری این دو روش را بررسی می‌کنیم.
روش ساده تعویض روغن هیدرولیک خودرو
مرحله اول در تعویض روغن هیدرولیک خودرو، پیدا کردن مخزن روغن هیدرولیک است که به طور معمول بر روی درب مخزن، علامت «فرمان» قرار داده شده است.
گام اول: تخلیه روغن از بالا
می‌توانید به کمک پمپ‌های ساکشن، پوآر آزمایشگاه یا یک سرنگ بزرگ، روغن هیدرولیک کهنه را تا ابتدای خط «Min» مخزن روغن، خالی کنید. در برخی از خودروها، فاصله «Min» تا «Max» بسیار کم است بنابراین در این شرایط، تا حد امکان روغن را از سیستم خارج کنید. در انتهای کار نحوه هواگیری سیستم را توضیح خواهیم داد.
در مرحله بعد، به میزانی که روغن را تخلیه کردید، روغن جدید را از بالا به سیستم وارد کنید. برای این کار می‌توانید از یک قیف کمک بگیرید. روغن را تا نقطه «Max» به سیستم اضافه کنید. توجه داشته باشید که در برخی خودروها، دو نشانگر سرد و گرم برای روغن هیدرولیک وجود دارد. به همین دلیل به هنگام بررسی میزان روغن، به سرد یا گرم بودن آن نیز توجه کنید. بعد از پر کردن روغن، درب مخزن را ببندید.
گام دوم: روشن کردن خودرو
بعد از بستن درب مخزن روغن هیدرولیک، خودرو را روشن کنید و بعد از حدود ۳۰ ثانیه تا ۱ دقیقه، دو تا سه مرتبه فرمان را تا انتها به چپ و راست بچرخانید تا روغن به طور کامل در سیستم جریان پیدا کند.
در مرحله بعد، گام‌های اول و دوم را تکرار کنید تا طی چند مرحله، روغن کهنه جایگزین روغن جدید شود. بعد از اینکه چند بار این کار را تکرار کردید می‌توانید تغییر رنگ روغن را بوضوح مشاهده کنید. در تصویر زیر به ترتیب از چپ به راست (ظرف دوم تا چهارم)، روغنها تخلیه شده‌اند که در مرحله آخر (سمت ظرف راست) روغنی شفاف در سیستم وجود داشته است. اولین ظرف روغن از سمت چپ نیز نشان‌دهنده روغن تازه است که با مقایسه ظرف اول و آخر می‌توان نتیجه رضایت‌بخش را مشاهده کرد.
گام سوم: هواگیری
ممکن است سیستم هیدرولیک از قبل دارای هوا باشد یا اینکه با تخلیه و اضافه کردن روغن، مقداری هوا درون مدار هیدرولیک نفوذ کرده باشد. برای هواگیری در ابتدا درب مخزن روغن را باز و سپس خودرو را روشن کنید. فرمان خودرو را به چپ و راست بچرخانید. اگر صدای زوزه از پمپ هیدرولیک شنیده شد به طور معمول نشان از وجود هوا در سیستم دارد. همچنان که درب مخزن باز است، فرمان را به چپ و راست بچرخانید.
بعد از چند بار که این کار را تکرار کردید، حباب‌های هوا را در بالای مخزن مشاهده خواهید کرد که نشان از خروج هوا از سیستم هیدرولیک دارند. با این کار به احتمال زیاد، سطح روغن هیدرولیک در خودرو پایین خواهد آمد که می‌توانید به طور مجدد به آن روغن اضافه کنید.
روش اصلی تعویض روغن هیدرولیک
در روش قبلی، روغن به طور کامل از مدار هیدرولیک خارج نمی‌شد اما در این روش، روغن به طور کامل از مدار تخلیه و روغن جدید جایگزین خواهد شد.
گام اول: قرار دادن خودرو بر روی جک
در مرحله اول باید به کمک جک و خرک، خودرو را به شکلی ایمن بر روی جک قرار دهید تا به سادگی بتوانید فرمان را بچرخانید چراکه در این مرحله نمی‌خواهیم خودرو را با مخزنی خالی از روغن، روشن کنیم.
گام دوم: تخلیه روغن از بالا
در این مرحله تا حد امکان باید روغن موجود در سیستم را از بالا به کمک پوآر آزمایشگاه، دستگاه ساکشن روغن یا سرنگ بزرگ تخلیه کنیم. زمانیکه بیشتر روغن موجود در مدار تخلیه شد، بدون روشن کردن خودرو، فرمان را چندین بار به چپ و راست می‌چرخانیم تا روغن باقیمانده به مخزن وارد شود. سپس به طور مجدد این روغن را از مخزن تخلیه می‌کنیم.
گام سوم: پیدا کردن لوله‌های رفت و برگشت روغن
در مرحله بعد باید لوله‌های رفت و برگشت روغن را پیدا کنیم. به طور معمول، لوله رفت، لوله پرفشار و لوله برگشت، لوله کم‌فشار است. لوله‌های کم‌فشار به طور معمول توسط بست‌هایی محکم شده‌اند که می‌توان آنها را به کمک انبر دست باز کرد اما لوله‌های پرفشار این قابلیت را ندارند.
گام چهارم: باز کردن لوله کم‌فشار
در این مرحله باید بست لوله کم‌فشار را باز کنید و به کمک یک قیف و ظرف، روغن خارج شده را به ظرف منتقل کنید. توجه داشته باشید که در برخی از خودروها، این خروجی در کنار دینام خودرو قرار دارد و خروج روغن و ریخته شدن آن بر روی دینام خودرو به طور قطع باعث خرابی آن خواهد شد. بنابراین، در این شرایط بهتر است نایلون یا مقوا بر روی دینام قرار دهید.
با باز کردن لوله و خروج روغن، به طور مجدد در حالت خاموش، فرمان را به چپ و راست بچرخانید تا بازهم روغن باقیمانده از سیستم خارج شود.
گام پنجم: اضافه کردن روغن از بالا
در این مرحله از بالا به سیستم روغن اضافه می‌کنیم و تا زمانی که سیال خروجی، رنگی شفاف داشته باشد، این کار را ادامه می‌دهیم. در ادامه، با یک یا دو بار چرخاندن فرمان می‌توانیم روغن بیشتری را تخلیه کنیم. البته اگر دسترسی به شخص دومی نداشتیم، لزومی به انجام این کار نیست.
در نهایت، بعد از بستن لوله کم‌فشار و اتصالات مربوط به آن، به طور مجدد تا پر شدن مخزن روغن، به آن روغن اضافه می‌کنیم.
گام ششم: روشن کردن خودرو
در این مرحله، خودرو همچنان روی جک قرار دارد. درب مخزن را می‌بندیم و خودرو را روشن می‌کنیم تا در دور آرام، پمپ با کارکرد خود، روغن را در سیستم جابجا کند. تنها بعد از ۴ یا ۵ ثانیه، خودرو را خاموش و درب مخزن را باز می‌کنیم. خواهیم دید که سطح روغن در مخزن، کمی پایین رفته است.
گام هفتم: پایین آوردن خودرو از روی جک
بعد از پایین آوردن خودرو از روی جک، آن‌را روشن کنید و به طور دقیق محل اتصال لوله کم‌فشار را مورد بررسی قرار دهید تا نشتی در سیستم وجود نداشته باشد. در نهایت، مراحل هواگیری را می‌توانید مانند قبل انجام دهید به این صورت که به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در مسیری غیرمستقیم با خودرو حرکت و سپس به هنگام روشن بودن خودرو، سطح روغن هیدرولیک را کنترل و در صورت نیاز به آن روغن اضافه کنید.
روغن هیدرولیک مناسب خودروها و زمان تعویض روغن هیدرولیک
همانطور که در طول متن به آن اشاره شد، برای اینکه بدانید کدام روغن هیدرولیک برای خودرو شما مناسب است باید به دفترچه راهنمای خودرو خود مراجعه کنید. به طور مثال، روغن هیدرولیک مناسب پژو ۲۰۶ و ۲۰۷ از نوع «ATF D / ATX» است به این معنی که می‌توانید از روغن‌های دکسران و مشابه آن بهره بگیرید.
در تصویر زیر، زمان تعویض روغن‌های دکسران آورده شده است. این زمان تعویض برای رانندگی در شرایط سخت مانند ترافیک سنگین، هوای آلوده و … است.
