روغن گیربکس یا واسکازین یک مایع روان‌کننده است که قطعات گیربکس را روغن‌کاری می‌کند. روغن گیربکس‌های اتوماتیک علاوه بر روانکاری، وظیفه انتقال قدرت از اویل پمپ به کلاچ را برعهده دارد. با توجه به اهمیت روغن گیربکس و نقش مهم و حیاتی آن در عملکرد خودرو، در ادامه مقاله به بررسی ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک می‌پردازیم.
انواع روغن گیربکس خودرو
روغن‌های گیربکس خودرو در دو نوع تولید می‌شوند:
روغن هیدرولیک MTF: این نوع روغن هیدرولیک برای استفاده در سیستم گیربکس دستی ساخته شده‌است که به آن Manual Transmission Fluid گفته می‌شود.
روغن هیدرولیک ATF: روغن هیدرولیک ATF که مخفف Automatic Transmission Fluid است، برای استفاده در سیستم گیربکس اتوماتیک به‌کار گرفته می‌شود.
آنچه در سیستم دنده دستی به عنوان روان‌کننده استفاده می‌شود، روغن دنده یا واسکازین است. روغن گیربکس اتوماتیک با روغنی که در گیربکس‌های دستی استفاده می‌شود کاملاً متفاوت است. همانطور که گفتیم، روانکاری تنها کاربرد روغن گیربکس اتوماتیک نیست، این روغن باید بتواند قدرت را از پمپ روغن به کلاچ منتقل کند. به همین دلیل لازم است ویژگی‌هایی داشته باشد که در ادامه شرح می‌دهیم.
کارکردهای روغن گیربکس اتومات
روغن‌های ATF که در گیربکس‌های اتومات مورد استفاده قرار می‌گیرند، عملکردهای متفاوتی دارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- انتقال قدرت موتور از طریق مبدل گشتاور
- کنترل دما از طریق انتقال حرارت
- روانکاری یاتاقان‌ها و دنده‌ها
- روانکاری کلیه سطوح اصطکاک
- کنترل تورم آب‌بندها
- کنترل اصطکاک در صفحه کلاچ‌ها در دمای متغیر
- محافظت از سطوح فلزات در برابر خوردگی
ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک
روغن گیربکس اتوماتیک با توجه به کاربردهایش، باید ویژگی‌هایی داشته باشد که در ادامه شرح می‌دهیم:
- ویسکوزیته یا گرانروی پایین
روغن گیربکس اتوماتیک بر خلاف روغن دنده دستی، رقیق است و غلظت زیادی ندارد؛ به عبارت دیگر گرانروی یا ویسکوزیته این روغن پایین‌تر است. این مورد یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های روغن گیربکس اتومات است که باعث می‌شود قدرت به خوبی به کلاچ منتقل شود.
- مقاومت نسبت به گرما
یکی دیگر از ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک خنک‌کنندگی است. عملکرد این روغن در سیستم گیربکس اتومات شبیه مایع خنک‌کننده در سیستم رادیاتور خودرو است که با انتقال گرما، مانع داغ شدن دنده‌ها می‌شود. نقطه جوش روغن گیربکس اتومات نسبت به گیربکس دستی پایین‌تر است که با افزودن مکمل افزایش می‌یابد.
- آب‌گریزی
روغن گیربکس باید آب‌گریز باشد و قابلیت جدا شدن از آب را داشته باشد تا در صورت نفوذ آب یا رطوبت به مخزن، از تشکیل امولسیون‌های مضر برای سیستم جلوگیری شود.
- خاصیت ضدکف و ضدحباب
یکی دیگر از ویژگی‌های روغن گیربکس اتومات، خاصیت جلوگیری از تشکیل کف و حباب است. وجود حباب در روغن مانع انتقال قدرت در سیستم گیربکس می‌شود و بازدهی روغن را کاهش می‌دهد.
- پایداری در برابر خوردگی و ساییدگی
روغن گیربکس اتوماتیک در برابر خوردگی قطعات مقاومت بالایی دارد. گیربکس‌ها از قطعات فولادی، چدنی، آلومینیومی، مسی، برنزی و… ساخته شده‌اند. روغنی که در سیستم گیربکس استفاده می‌شود، باید در برابر سایش و خوردگی انواع فلز مقاومت داشته باشد.
از دیگر ویژگی‌های روغن گیربکس اتوماتیک می‌توان به خاصیت ضدزنگ، خاصیت ضداکسیداسیون و قابلیت کنترل لجن و رسوبات اشاره کرد.
سنتتیک یا مینرال؟
روغن گیربکس اتومات در دو نوع سنتتیک و مینرال تولید می‌شود. تفاوت این دو نوع روغن در فرایند تولید آن‌ها است. روغن‌های سنتتیک در برابر دما و فشار بالا مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند و به‌همین‌دلیل قیمت بسیار بالاتری دارند. توجه داشته باشید که تغییر روغن گیربکس از مینرال به سنتتیک الزاماً بازدهی گیربکس را افزایش نمی‌دهد؛ بلکه ممکن است باعث خرابی سیستم هم شود. در مورد خودروهای قدیمی بهتر است از روغن‌های مینرال استفاده کنید، اما اگر گیربکس خودروی شما CVT باشد، روغن گیربکس حتما باید سنتتیک باشد.
البته دقت داشته باشید از آنجایی‌که روغن گیربکس اتومات نقش مهمی در خودروهای اتومات را ایفا می‌کند، بهتر است برای انتخاب بهتر نوع روغن گیربکس به دفترچه راهنما خودرو مراجعه کنید تا از آسیب‌های احتمالی به گیربکس و خودرو جلوگیری شود.
زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک
توصیه می‌شود پس از طی هر 60000 کیلومتر یا هر 36 ماه، روغن گیربکس را تعویض کنید، اما بهتر است به صورت دوره‌ای سطح و کیفیت روغن را کنترل کنید. اگر روغن گیربکس را به موقع تعویض نکنید، کلاچ‌ها روی یکدیگر سر می‌خورند و صدمه می‌بینند. معمولاً روغن گیربکس اتومات را در کیلومترهای بالا تعویض می‌کنند، اما با این حال اگر با یکی از علامت‌های زیر مواجه شدید، بهتر است به تعمیرگاه یا نمایندگی مراجعه کنید:
- شنیدن صدای ناهنجار هنگام تعویض دنده
- تعویض سخت دنده‌ها
- جا نرفتن دنده
- تاخیر در حرکت حتی بعد از تعویض دنده
بررسی دوره‌ای روغن گیربکس اتوماتیک
برای این که عملکرد گیربکس خودرو دچار مشکل نشود، سطح روغن گیربکس باید ثابت باشد. دقت کنید که روغن گیربکس تبخیر نمی‌شود، پس اگر سطح روغن پایین‌تر از حد استاندارد باشد، حتماً در جایی نشتی وجود دارد که لازم است تعمیر شود. به علاوه بالا بودن سطح روغن هم ممکن است باعث تولید حباب شود که در نهایت به اکسید شدن روغن و اختلال در عملکرد گیربکس منجر می‌شود.
بعضی از خودروهای قدیمی به گیج روغن گیربکس مجهز هستند، اما در خودروهای جدیدتر گیج وجود ندارد. خودرو بسته به نوع آن ممکن است مجهز به سیستم سنجش آلودگی یا هشدار زمان تعویض روغن گیربکس باشد.
اگر می‌خواهید خودتان دست به کار شوید و روغن گیربکس را چک کنید، ابتدا باید خودرو را در سطحی صاف پارک کرده و موتور را خاموش کنید. اجازه دهید موتور کاملا سرد شود و همچنین روغن گیربکس اتوماتیک به طور کامل در مخزن روغن ته‌نشین شود. سپس به دفترچه راهنما خودرو مراجعه کرده و محل ورود روغن گیربکس اتوماتیک را پیدا کنید.
با استفاده از پیچ گوشتی مخصوص درب مخزن را باز کنید. بعد از باز کردن پیچ ممکن است روغن گیربکس اتوماتی از پیچ سرریز شود که نشان‌دهنده میزان کافی روغن موجود در جعبه دنده اتوماتیک است. به سرعت پیچ را ببندید و اطراف آن را تمیز کنید. اما توصیه می‌کنیم برای کنترل روغن گیربکس به مکانیک‌های مجرب یا نمایندگی‌های مجاز مراجعه کنید.
علائم فساد روغن گیربکس اتوماتیک
فساد و یا افت کیفیت روغن گیربکس علائمی دارد که در ادامه شرح می‌دهیم:
- تغییر رنگ
دست خود را به روغن آغشته کنید. روغن سالم شفاف و قرمز رنگ است. اگر روغن فاسد شده باشد، شفافیت خود را از دست می‌دهد و رنگ آن به قهوه‌ای متمایل می‌شود.
- شیری رنگ شدن
اگر روغن گیربکس خودروی شما شیری رنگ باشد، حتماً با آب مخلوط شده‌است. وجود آب در روغن گیربکس باعث می‌شود که دنده‌ها روی هم سر بخورند و تعویض دنده به درستی انجام نشود.
- کدر شدن روغن
روغن گیربکس سالم شفاف است. از دست دادن شفافیت و کدر شدن روغن، علامت وجود ناخالصی در آن است. وجود بُراده باعث مسدود شدن مجاری سیستم گیربکس می‌شود که در نهایت به افت فشار سیستم منجر می‌شود.
خرید روغن گیربکس مناسب
روغن گیربکس اتومات نقش حیاتی در عملکرد خودرو دارد و اشتباه در انتخاب روغن ممکن است خسارت زیادی به خودرو وارد کند. هنگام خرید روغن گیربکس دقت کنید که روغن همه ویژگی‌هایی را که گفتیم، داشته باشد تا سیستم گیربکس خودروی شما آسیب نبیند. برای انتخاب روغن گیربکس مناسب، بهترین منبع دفترچه راهنمای خودرو است.
اگر سطح روغن گیربکس پایین آمده، از همان مارک روغن برای پر کردن مخزن استفاده کنید. چون حتی در صورت یکسان بودن گرانروی، مخلوط کردن دو نوع روغن به سیستم گیربکس صدمه می‌زند. اگر می‌خواهید از روغن دیگری استفاده کنید، حتماً مخزن را خالی کنید.
از خریدن روغن‌های بی‌نام و نشان و فله‌ای خودداری کنید. این کار ممکن است در کوتاه‌مدت هزینه‌های شما را کاهش دهد، اما در درازمدت به سیستم گیربکس صدمه می‌زند و هزینه‌های زیادی را به شما تحمیل می‌کند.
